Franz Kafka
Za życia niewiele wydał, więcej po śmierci
Proces, Ameryka, Zamek
Wpływ na jego twórczość:
życie na pogr. kultur - niemieckiej, żydowskiej, austrowęgierskiej
Konflikt z apodyktycznym ojcem
Długoletnia choroba
Przygnębiajaca atmosfera Pragi
Monotonna praca w banku - labirynty korytarzy tam itp.
Przymiotnik "kafkowski":klaustrofobiczny, mroczny, egzystencja człowieka w wrogim, przytłaczajacym świecie
Sięgał po groteskę, parabolę, absurd
"Proces"
Gatunek - Powieść parabola
Miejsce i czas
Miasto bliżej nieokreślone, ale jest tam katedra, bank, ciemne duszne pomieszczenia, labirynty budynkow
Akcje zaczyna się w dniu 30. urodzin Józefa K kończy się po roku, przeddzień 31. Nie mamy informacji o przeszłości, autor mówi o procesie tylko
Główny bohater
Urzędnik bankowy, Józef K, 30 lat
Monotonna, ustabilizowana egzystencja
Anonimowość i jego przeciętność pozwala czytelnikowi się z nim utożsamiać
Kreacja świata przedst.:
Poetyka oniryzmu - atmosfera snu (gr.oneiros=sen)
Jest to koszmar, bohater skupia swoje życie na procesie
Przytłoczony przez gigantyczny bezduszny mechanizm
Świat w oczach bohatera traci wyraźne kontury, tworzy tajemnicze konfiguracje
Przypowieść:
Wyd. i postacie odgrywaja role drugorzedna w powieści
Przykłady uniwersalnych prawideł ludzkich egzystencji (ponadczasowe)
Motyw:
Sad, proces, samotność, śmierć, totalitaryzm
3 interpretacje:
biurokracja, korupcja
metafora egzystencji człowieka - życie to proces z nieodwołalnym wyrokiem śmierci
wizja nadchodzacej katastrofy - sys. totalitarnych - inwigilacja, życie to koszmar, prawo na usługach władzy
Stefan Żeromski
Głównie Młoda Polska (Ludzie bezdomni), ale i Dwudziestolecie - Przedwiośnie
Twórca nowego typu powieści
Bohaterzy uwikłani w turdne wybory moralne
Powieści: Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, Popioły, Wierna rzeka.
Opowiadanie, nowele: Echa leśne, Nokturn, Zapomnienie, Zmierzch
Dramaty: Uciekła mi przepióreczka, Róża
Nowatorstwo prozy
"Przedwiośnie"
Wydana w 1924 r.; powieść nowy realizm
Powieść polityczna - Żeromski rozważał różne drogi rozwoju kraju i przedstawił w formie powieści
Charakter krytyczny (oceniajacy) wobec rzeczywistości i polemiczny (przypomina dyskusję)
"Powieść pytań" - kaza sie zastanowic nad nowa syt i problemami odrodzonej PL
Akcja schematyczna - ma umozliwic przedstawienie koncepcji politycznych
Bohater dojrzewa - określa siebie wobec prezentowanyh pogladów
Kompozycja otwarta, ale można zinterpretować zakonczenie
Czas i miejsce akcji:
Baku, Warszawa, Nawłoć, 1920 r. + wspomniane wydarzenia z 1831 r. (Kalikst Baryka - pamiętnik) + z wybuchu I WŚ
Podział-4 części
Rodowód- poczatkowe dzieje rodziny
Szklane domy - mit nowoczesnej Polski
Nawłoć - anachronizmy ziemiańskiej polski
Wiatr od wschodu - konc. komunistyczna
"Przedwiośne" - określenie czasu akcji, określenie, że bohater zaczyna dojrzewać, przedwiośnie istnienia Polski pod jej urodzeniu
Ciężkie warunki - próżne ziemiaństwo z Nawłoci, ciężkie życie robotników, nędza chłopów w Chłodku, nędza dziel. żydowskich
Trzy koncepcje rozw. Polski
Mit szklanych domów - wizja ojczyzny jako kraju dostatku - morzonka o stworzeniu estetycznych, higienicznych domów przy pomocy morza i maszyny z USA-utopia (idealny ustrój, sprawiedliwość i równość społeczna)
Powolne reformy poparte wiara w opiekę boska - Szymon Gajowiec, gajowszczyzna
K. komunistyczna - oddanie władzy w ręce robotników - wzór z bolszewickiej rewolucji w Rosji (ta w utw. przedst. negatywnie)
Te 3 koncepcje skonfrontowane z tradycjonalizmem - niechęć do zmian, bezkrytyczne nawiazywanie do tradycji - Nawłoć
Bohaterowie:
Cezary, Seweryn i Jadwiga, Szymon Gajowiec, Antoni Lulek (komuch, dyktatura proletariatu), Hipolit Wielosławski (Nawłoć, typowy szlachic)
Karolina Szarłatowiczówna (otruta przez chyba Wandę); Wanda Okszyńska (16 lat, u wuja w Nawłoci, zakochana bez wzajemności); Laura Kościeniecka (młoda wdowa, narzeczona Władysława Barwickiego, piękna, romans z Czarkiem)
Nawiazania: Pan Tadeusz (Nawłoć funkcjonuje jak Soplicowo, szlachta podobna i jej życie)
Nie-Boska komedia Krasińskiego - krwawa rewolucja w Baku przypomina sceny z niej
Motywy: rewolucja, wojna, matka, ojciec, miłość, młodość, bunt, zło, wolność, ojczyzna, praca, sztandar
Zofia Nałkowska
Pisarka, publicystka
Dwudziestolecie i współczesność
Podczas okupacji w konspiracji
Utwory: Dzienniki, Granica, Dom kobiet, Medaliony (po spotkaniach z ofiarami holocaustu - była w Komisji Badania Zbroni Hitlerowskich)
Granica
Powieść psychologiczna, powieść społeczno-obyczajowa
Psychologizm w powieści - skupienie uwagi na sferze przeżyć wewn. postaci i analizie psycho. ich postępowania
Powieśc społ-obycz. - życie ludzi z różnych warstw społ.
Dwie techniki pisarskie: realistyczna (obiektywne przeds. rzeczyw.) i awangardowa (psychoanaliza)
Ciekawe zabiegi formalne: technika pkt widzenia, retrospekcja, paraleizm wątków i motywów (schemat działania Waleriana powielony przez Zenona)
Tytuł - różne interpretacje w zależności od kontekstu odczytania
Interpretacja filozoficzna - granica poznania - spór Karol Wąbrowski<->ksiadz Czerlon
Interpretacja społeczna - granice między klasami
Interpretacja etyczna - łamanie zasad i norm społ. - sa granice, których przekraczac nie wolno (ta interpretacja widoczna w kreacji Zenona)
interpretacja psychologiczna - granica świadomości człowieka w postrzeaniu różnicy między dobrem a złem
Kompozycja klamrowa - zaczyna i kończy się scena śmierci bohatera - ukazanie życia z perspektywy śmierci, rekonstrukcja czasu utraconego ->ukł. retrospektywny
Narrator nie chce zainteresować fabułka, ale skłonić do pytań o przyczyny
Narracja: dość skomplikowana struk.
Narracja odautorska trzecioosobowa - często przechodzi w narrację pierwszoosobowa z pkt widzenia poszczególnych bohaterów - narracja personalna > pojawia się wtedy mowa pozornie zależna
Różne perspektywy nadaja światu aspekt wieloznaczności - Jaka jest prawda o człowieku skoro wszystko prawie co można powiedzieć o nim jest względne? (uzależ. od pkt widzenia, okoliczności)
Narrator o Walerianie, Zenon o Walerianie i sam Walerian o sobie - 3 perspektywy np
Język bohaterów zindywidualizowany
2 prawdy o człowieku: wewnętrzna (subiektywna ) i zewnętrzna - inni o nim
Czas i miejsce akcji
Akcja wielowatkowa - dot. problemów ludzi w latach 30.
Większość wydarzeń w prowincjonalnym miasteczku (nazwa nie podana) - przede wszystkim w kamienicy Kolichowskiej przy ul. Staszica
Akcja też w domu Zenona i w Boleborzy (majatek zarzadzany przez Ziembiewiczów), Chązabnej (maj. Tczewskich), Wa-wie (wizyta u matki Elżbiety), Paryżu (studia Zenona), na płd Francji (podróż poślubna)
Granice:
Moralna (przekroczyli faceci zdradzajacy żony - Zenon, Walerian, Awaczewicz), społeczna (bariera między gr. społ.), obyczajowa (nie wypada się zenic paniczowi ze sluzaca, mezalians), filozoficzna (jakimi ludźmi jesteśpy naprawdę?), odporności psychicznej (każdy ma wewn. granice, po przekroczeniu której przestaje być soba), psychologiczna (granica poznania, rozumienia siebie, innych, świata, według Zofii jesteśmy tacy jak mysla inni, a nie jak nam sie wydaje )
Konformizm - skłonność do poddawania się wpływom otoczenia, konwencjom, naciskom itp.
Bohaterowie:
Zenon, Elżbieta Biecka, Justyna Bogutówna, Cecylia Kolichowska
Walerian Ziembiewicz, Joanna Ziembiewiczowa (Żancia, żona Waleriana)
Czechliński, Tczewscy, Awaczewicz
Motywy:
konformizm, kariera, inteligent, kochanka, żona, matka, kobieta, dziecko, kamienica, dwór, samobójstwo, psa (Fitek)
Bruno Shulz
Drohobycz
Rodzina żydowska
prozaik, grafik, krytk literacki
Zginał w 1942 r. - zastrzelony przez gestapowca
Utwory:
Sklepy cynamonowe (34 r.), Sanatorium pod Klepsydra(37 r.), Xięga bałwochwalcza
Dzieciństwo według niego najważniejszym okresem w życiu
Poetyka oniryzmu - swobodne operowanie czasem i przestrzenia, zerwanie z prawami fizykalnymi, regułami logicznymi, dotarcie do podświadomości jednostki (wpływ psychoanalizy Freuda)
Wspomnienia dzieciństwa itp ulegaja deformacji
Najważniejsze mity w jego twórczości:
Ojca - biblijne imię - Jakub, władca ptasiego królestwa, niejako cudotwórca, starotestamentowwy Bóg (deniurg), cechy groteskowe
poczatku-dzieciństwo ludzkości - to co w człeku rozdzielne - dusza i ciało, myśl i uczucie, słowo i rzecz tworzyło harmonijna calosc, jednosc
Księgi - zw. z tradycja zydowska opartą na Torze w duzej mierze, symbol pierwotnego boskiego ladu, wszelkiej wiedzy
Kobiety - demoniczna, władcza, symbol erotyzmu, fascynujaca, ale niebezpieczna, np słuzaca Adela dominujaca nad ojcem
Opozycje - ilustracja złożoności życia i odczuwania
witalność - senność (bujność przyrody przeciwstawiona małomiasteczkowej nudzie)
wzniosłość-groteska (ojciec i inne postaci
prawda(Księga)-fałsz
Tradycja-nowoczesność (wartości ojca, tradycyjny sklep - zepsucie i tandetność ulicy krokodyli
Motywy:
małe miasteczko, ojciec, matka, służaca, sklep, labirynt, miłość, sen, dzieciństwo, podróż w czasie
Cechy twórczości:
surrealizm, malarskość, oniryzm, baśniowość, fantastyka, ekspresjonizm, egzystencjalizm, język mitów, psychologizm, groteska, autoironia, symbolika erotyczna, językowe efekty barokowe
Sklepy cynamonowe
Cykl opowiadań
Fantastyczna autobiografia
Ignacy Witkiewicz (Witkacy)
Twórca awangardowy, prekursor teatru absurdu
Artysta wszechstronny (malarz, teoretyk i krytyk sztuki, teatr, literatura, filozofia)
Powieści: Pożegnanie jesieni, Nienasycenie
Dramaty: W małym dworku, Kurka wodna, Mątwa, Tumor Mózgowicz, Szewcy
Zwiazany z Zakopanem - zwal sie Demonem Zakopanego
Ojciec wybityny malarz - prekursor stylu zakopiańskiego
Po wybuchu I WŚ w gwardii carskiej
Samobójstwo 18IX39 r.
Katastrofizm Witkacego, przyczyny:
przeżycia w Rosji podczas rewolucji
niepokój zwiazany z gwałtownym postępem techniki, automatyzacja, informatyzacja
Przekonanie, że jednostka przestaje się liczyć, nadchodzi epoka rzadu mas
Teoria czystej formy
Żadnego udawanie reczywist., sensownych zw. przyczynowo-skutowych, uwolnienie bohaterow od prawidel moralnych, fizycznych, groteska, absurd, karykatura
draznienie widza, prowokowanie wulgrayzmami, erotyka
konstrukcja elementow oderwanych od spraw polit.-życiowich i treściowych
To dla zbliżenia do TAJEMNICY ISTNIENIA
Ta teoria wyrosła z katastrofizmu Witkacego, jego pogladow filozoficznych, krytyki teatru realistycznego
Szewcy
Prowokacja i eksperyment na płaszcz. formy dzieła
Udziwniona wizja sceniczna - ele. realistyczne (warsztat szewski, więzienie) polaczone z odrealnionymi (warsztat jakby w wysokich gorach,a odglosy jakby ulicy, dzwieki niejednoznaczne)
Bohaterzy przedst. w sposób groteskowy, dziwne nazwiska, wyglad, sposob mowienia
Czasem mowia jak filozofowie, operuja skomplikowanymi pojeciami i jez. obcymi, maja swiadomosc, ze sa bohaterami sztuki
Przypominaja marionetki, maja zdeformowana psychike
Język:
Mieszanina gwary, stylu naukowego, dziwacznych przekleństw-neologizmów, słowotok
Brak akcji w tradycyjnym znaczeniu , zaburzenie ciagu wydarzen przyczynowo skutkowego, absurd, nieprawdopodobienstwo (klatka spadajaca na ksiezna, chłopi z Wesela)
Problematyka
Akcja skupiona wokół kolejnych przewrotów polit. - obalanie starych, powstawanie nowych formacji ustrojowych
I przewrót - prokurator Scurvy z pomoca Dziarskich Chłopców; rzady dyktatorskie; szewcy do wiezienia- przymusowe bezrobocie
II przewrót - komunistyczny, po buncie szewców; obejmuja wladze, odwracaja sie role w pozycji społ.; Szewcy chodza w pizamach - dowod wys. pozycji; prokurator psem na lancuchu; Czeladnicy odchodza od dawnych idealow >zabicie Sajetana
III przewrót - zapowidze w zakoczeniu - gwaltowna, krwawa rewolucja > szewcy sraca wladze, wkracza hiper-robociarz - rprezentant tajnego rzadu ONYCH. Automatyzacja społ., duchowe potrzeby człowieka redukowane do minimum, powszechna uniformizacja, zanik kultury, bytowanie sytych zwierzat
Kontekst rewolucji:
Nie-Boska komedia, Przedwiośnie
Teatr absurdu, groteski:
Gombrowicz
Wniosek:
Nie ma idealnego ustroju. Kolejne przewroty to odwrócenie układu sił, ale kazdy rzadzacy ulega fascynacji władza, staje sie egoista, władza deprawuje
Wniosek II:
jeśli zostanie zniszczone indywidualizm i wrazliwosc jednostki, jej potrzeby duchowe itp > człowiek zostanie sprowadzony do roli cz. zamiennej w mechanizmie społecznym > zanik kultury, odczuć metafizycznych > zagłada ludzkości (wizja katastroficzna)
Witold Gombrowicz
Urodzony w Małoszycach, środowisko ziemiańskie
Student prawa, filozofii, ekonomii
Przed wojna wyjechal do Argentyny i juz nie powrocil do PL
Twórczość:
Debiut - Pamiętnik z okresu dojrzewania (zbiór opowiadań)
najważniejsze powieści - Ferdydurke, Trans-Atlantyk, Biografia
Dramaty: Iwona księżniczka Burgunda, Ślub
Ferdydurke
Nowatorstwo:
Zerwanie z koncepcja realistyczna (realizm- mimesis, zas. prawdopodobieństwa, ciag przyczynowo-skutkowy,panoramiczność, poetyka detalu)
Groteska (deformacja, odstepstwo od normy, wyd. nieprawdopodobne, brak logicznego zw. przyczynowo-skutkowego, zderzenie heterogenicznych elementów - tragizm z komizmem itp)
Elementy absurdu - (30letni Józio w skzole)
Zabiegi parodystyczne - lekcja pl, zachowanie Hurleckich- parodia wielkopańskiego stylu ziemiaństwa
Zerwanie z tradycyjna kompozycja
Gry językowe: rymowanki, wyliczenia, laczenie stylów wys. i niskiego, przedrzeznianie czyichs wypowiedzi, zmiany szyku zdania, intelektualnosc, specyficzne pojecia, nawiazania do innych dziel
Symbolika:
pupa-zdziecinnienie, łydka- nowoczesność, zdrowie, spryt, energia; upupić-narzucić rolę dziecka; gęba - rola społeczna, streotyp o człowieku
Koncepcja formy
Forma- all schematy, konwencje, która jednostka przyjmuje jako wzór zachowania
Człowiek nigdy nie może być naprawde wolny, autentyczny, prawdziwym soba
Człowiek jest nieustannie "stwarzany" przez innych
Przed geba nie ma ucieczki > tylko w inna forme mozna przejsc
Nie bedac soba stajemy sie niewolnikami formy
Rozpadanie mitów:
Bezlitosne osmieszenie sztucznosci 3 tradycyjnych instytucji społ: szkoła, dom mieszczański, dworek szlachecki
Szkoła - nie miejsce rozwoju umysłów i wychowania - zły sposób nauczania, zakaz myślenia samodzielnego, nie rozwijaja zainteresowan
Dom mieszczański - wcale nie jest naprawde symbolem nowoczesnosci, tolerancji, swobody obczyajow, podziwu dla futuryzmu - Młodziakowie nie reagowali postępowo na "próby" Józia
Szlachecki dworek - Na przykładzie dworku wujostwa Hurleckich - rupieciarnia gotowych wzorców (obyczaje, gesty, stroje itp), ludzie to bezmyślne kukły
Świat martwy, skostniały, taki sam w każdym dworku
Maria Kuncewiczowa
Cudzoziemka
Przyczyna powstania: depresja Kuncewiczowej na śmierc matki - skrzypaczki - pomoc w uwolnieniu sie od poczucia pustki
Róża Żabczyńska literackim portretem matki, relacje Róży z córka - Marta - artystyczne przetworzenie zwiazku jaki laczyl pisarke z matka
Czas i miejsce akcji:
Właściwa akcja - Wa-wa, 1 października, ostatni dzień życia 65letniej Róży
Róża przychodzi do Marty i spotyka tam bliskich - zaskakujaco lagodna i nie wredna jest
Specyfika narracji:
Dwa elementy - czas teraźn. i pamięć, historia Róży, która odtwarzana jest przez wspomnienia wywolywane jakims gestem, rzecz itp.
Narracja 3osobowa, ale świat ukazuje jej pkt widzenia - narracja personalna
Róża:
samotna, wiecznie niezadowolona z życia, różny stos. do Boga, kocha muzyka, apodyktyczna, egoistyczna
Kompozycja:
Przypomina powieść ta seans psychoanalityczny. Wspomnienia bohaterki maja wymiar terapeutyczny - uświadamia sobie dlaczego jest nieszczęśliwa zawsze
Przełomowym momentem wizyty u dr. Gerhardta w Królewcu - uwolnienie od poczucia krzywdy, jakie nosila w sobie z powodu zdrady przez ukochanego Michała
Ważny cytat z Ich grolle nicht Schumana
Cudzoziemskość
obcokrajowiec
Ktoś obcy, niezrozumiany
Artysta
Była cudzoziemka:
z własnej woli - bo starala sie zachowac dystans wobec świata - ochrona przed zranieniem, podkreślała swa niezaleznosc, indywidualizm, dominacja nad otoczeniem - kontrola innych, przewaga
Z konieczności - ludzie odbierali ja jako obca, wielosc miejsc, w ktorych przebywala faktycznie czynila ja w wielu miejscach obca
Muzyka dla Róży:
Ucieczka przed światem, schronienie, sfera szczególna a wstep do niej dla wybranych, jedna ojczyzna, sposób komunikacji ze światem i wyrazenia własnego "ja"
Michaił Bułhakow
Mistrz i Małgorzata
Trzy plany, różne, ale nie ma sie wrazenie niespojnosci - to zderzenie prowadzi do uniwersalizacji znaczen - te same problemy w kazdej czasoprzestrzeni:
Mistyczny - lata 30., Moskwa
Fantastyczny - przybicie sztańskiej druzyny i różne te wypadki
Religijny/mityczny - przywołanie opowieści o Chrystusie, Piłacie, Judaszu
Problematyka:
Walka dobra ze złem, prawdy z kłamstwem; Potrzeba wolnosci odczuwana najbardziej, gdy jej brak; problem wiernosci samemu sobie; miłość o charakterze magicznym; problem wolnej woli i przeznaczenia; miłosierdzia i przebaczenia
Uniwersalny prawdy:
Prawda zawsze zwycięża; Tchórzostwo - 1 z najgorszych ułomności; W imie prawdziwej miłości można wszystko zrobić; rękopisy nie płona, artysta tworzy dzieło nieśmiertelne
Losem człeka kieruje przeznaczenie; nawet diabełk, który chce czynić zło, ostatecznie służy dobru
Świat przedstawiony:
ateizacja, donosicielstwo, prowokacje; zakłamanie, propaganda; szpiegostwo i inwigilacja; terror; Biurokracja doporowadzona do absurdu; korupcja; brak towarów, problemy z mieszkaniem; podział społeczeństwa
Życie literackie zinstytucjonalizowane - to nie sprzyjalo powstawaniu dzień wybitnych
Satan w Moskwie:
Obnażenie zła rzeczywist. moskiewskiej, glupoty, absurdow itp.
Karanie zlych ludzi
Tak wiec obrońcy, rzecznicy wartosci pozytywnych - troche jak słowa z Fausta
Prawda i i doro w ostatecznym rozrachunku musza zwycieżyć ( Woland: Wszystko będzie jak należy)
Watek mityczny:
W porownaniu z Biblia - konfrontacja bohaterów pozbawiona świętości, patosu
Spotkanie dwóch ludzi o różnych sys. wartości
Jeszua - filozof, nie bardzo ogarnia, ale jest miłosierny, inaczej niż Jezus głosi, że wszyscy sa dobrzy
Piłat - prokurator, tchórz, żałuje osadzenia dobrego człowieka