-
Franz Kafka
- Za życia niewiele wydał, więcej po śmierci
- Proces, Ameryka, ZamekWpływ na jego twórczość:
- życie na pogr. kultur - niemieckiej, żydowskiej, austrowęgierskiej
- Konflikt z apodyktycznym ojcem
- Długoletnia choroba
- Przygnębiajaca atmosfera Pragi
- Monotonna praca w banku - labirynty korytarzy tam itp.
- Przymiotnik "kafkowski":klaustrofobiczny, mroczny, egzystencja człowieka w wrogim, przytłaczajacym świecie
- Sięgał po groteskę, parabolę, absurd
-
"Proces"
- Gatunek - Powieść parabola
- Miejsce i czas
- Miasto bliżej nieokreślone, ale jest tam katedra, bank, ciemne duszne pomieszczenia, labirynty budynkow
- Akcje zaczyna się w dniu 30. urodzin Józefa K kończy się po roku, przeddzień 31. Nie mamy informacji o przeszłości, autor mówi o procesie tylko
- Główny bohaterUrzędnik bankowy, Józef K, 30 lat
- Monotonna, ustabilizowana egzystencja
- Anonimowość i jego przeciętność pozwala czytelnikowi się z nim utożsamiać
- Kreacja świata przedst.:Poetyka oniryzmu - atmosfera snu (gr.oneiros=sen)
- Jest to koszmar, bohater skupia swoje życie na procesie
- Przytłoczony przez gigantyczny bezduszny mechanizm
- Świat w oczach bohatera traci wyraźne kontury, tworzy tajemnicze konfiguracje
- Przypowieść:Wyd. i postacie odgrywaja role drugorzedna w powieści
- Przykłady uniwersalnych prawideł ludzkich egzystencji (ponadczasowe)
- Motyw:Sad, proces, samotność, śmierć, totalitaryzm
- 3 interpretacje:biurokracja, korupcja
- metafora egzystencji człowieka - życie to proces z nieodwołalnym wyrokiem śmierci
- wizja nadchodzacej katastrofy - sys. totalitarnych - inwigilacja, życie to koszmar, prawo na usługach władzy
-
Stefan Żeromski
- Głównie Młoda Polska (Ludzie bezdomni), ale i Dwudziestolecie - PrzedwiośnieTwórca nowego typu powieści
- Bohaterzy uwikłani w turdne wybory moralne
- Powieści: Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, Popioły, Wierna rzeka.Opowiadanie, nowele: Echa leśne, Nokturn, Zapomnienie, ZmierzchDramaty: Uciekła mi przepióreczka, RóżaNowatorstwo prozy
-
"Przedwiośnie"
- Wydana w 1924 r.; powieść nowy realizm
- Powieść polityczna - Żeromski rozważał różne drogi rozwoju kraju i przedstawił w formie powieści
- Charakter krytyczny (oceniajacy) wobec rzeczywistości i polemiczny (przypomina dyskusję)
- "Powieść pytań" - kaza sie zastanowic nad nowa syt i problemami odrodzonej PL
- Akcja schematyczna - ma umozliwic przedstawienie koncepcji politycznych
- Bohater dojrzewa - określa siebie wobec prezentowanyh pogladów
- Kompozycja otwarta, ale można zinterpretować zakonczenie
- Czas i miejsce akcji:Baku, Warszawa, Nawłoć, 1920 r. + wspomniane wydarzenia z 1831 r. (Kalikst Baryka - pamiętnik) + z wybuchu I WŚ
- Podział-4 części
- Rodowód- poczatkowe dzieje rodziny
- Szklane domy - mit nowoczesnej Polski
- Nawłoć - anachronizmy ziemiańskiej polski
- Wiatr od wschodu - konc. komunistyczna
- "Przedwiośne" - określenie czasu akcji, określenie, że bohater zaczyna dojrzewać, przedwiośnie istnienia Polski pod jej urodzeniu
- Ciężkie warunki - próżne ziemiaństwo z Nawłoci, ciężkie życie robotników, nędza chłopów w Chłodku, nędza dziel. żydowskich
- Trzy koncepcje rozw. PolskiMit szklanych domów - wizja ojczyzny jako kraju dostatku - morzonka o stworzeniu estetycznych, higienicznych domów przy pomocy morza i maszyny z USA-utopia (idealny ustrój, sprawiedliwość i równość społeczna)
- Powolne reformy poparte wiara w opiekę boska - Szymon Gajowiec, gajowszczyzna
- K. komunistyczna - oddanie władzy w ręce robotników - wzór z bolszewickiej rewolucji w Rosji (ta w utw. przedst. negatywnie)
- Te 3 koncepcje skonfrontowane z tradycjonalizmem - niechęć do zmian, bezkrytyczne nawiazywanie do tradycji - Nawłoć
- Bohaterowie:Cezary, Seweryn i Jadwiga, Szymon Gajowiec, Antoni Lulek (komuch, dyktatura proletariatu), Hipolit Wielosławski (Nawłoć, typowy szlachic)
- Karolina Szarłatowiczówna (otruta przez chyba Wandę); Wanda Okszyńska (16 lat, u wuja w Nawłoci, zakochana bez wzajemności); Laura Kościeniecka (młoda wdowa, narzeczona Władysława Barwickiego, piękna, romans z Czarkiem)
- Nawiazania: Pan Tadeusz (Nawłoć funkcjonuje jak Soplicowo, szlachta podobna i jej życie)
- Nie-Boska komedia Krasińskiego - krwawa rewolucja w Baku przypomina sceny z niej
- Motywy: rewolucja, wojna, matka, ojciec, miłość, młodość, bunt, zło, wolność, ojczyzna, praca, sztandar
-
Zofia Nałkowska
- Pisarka, publicystka
- Dwudziestolecie i współczesność
- Podczas okupacji w konspiracji
- Utwory: Dzienniki, Granica, Dom kobiet, Medaliony (po spotkaniach z ofiarami holocaustu - była w Komisji Badania Zbroni Hitlerowskich)
-
Granica
- Powieść psychologiczna, powieść społeczno-obyczajowa
- Psychologizm w powieści - skupienie uwagi na sferze przeżyć wewn. postaci i analizie psycho. ich postępowania
- Powieśc społ-obycz. - życie ludzi z różnych warstw społ.
- Dwie techniki pisarskie: realistyczna (obiektywne przeds. rzeczyw.) i awangardowa (psychoanaliza)
- Ciekawe zabiegi formalne: technika pkt widzenia, retrospekcja, paraleizm wątków i motywów (schemat działania Waleriana powielony przez Zenona)
- Tytuł -
różne interpretacje w zależności od kontekstu odczytania - Interpretacja filozoficzna - granica poznania - spór Karol Wąbrowski<->ksiadz Czerlon
- Interpretacja społeczna - granice między klasami
- Interpretacja etyczna - łamanie zasad i norm społ. - sa granice, których przekraczac nie wolno (ta interpretacja widoczna w kreacji Zenona)
- interpretacja psychologiczna - granica świadomości człowieka w postrzeaniu różnicy między dobrem a złem
- Kompozycja klamrowa - zaczyna i kończy się scena śmierci bohatera - ukazanie życia z perspektywy śmierci, rekonstrukcja czasu utraconego ->ukł. retrospektywny
- Narrator nie chce zainteresować fabułka, ale skłonić do pytań o przyczyny
- Narracja: dość skomplikowana struk.
- Narracja odautorska trzecioosobowa - często przechodzi w narrację pierwszoosobowa z pkt widzenia poszczególnych bohaterów - narracja personalna > pojawia się wtedy mowa pozornie zależnaRóżne perspektywy nadaja światu aspekt wieloznaczności - Jaka jest prawda o człowieku skoro wszystko prawie co można powiedzieć o nim jest względne? (uzależ. od pkt widzenia, okoliczności)
- Narrator o Walerianie, Zenon o Walerianie i sam Walerian o sobie - 3 perspektywy np
- Język bohaterów zindywidualizowany
- 2 prawdy o człowieku: wewnętrzna (subiektywna ) i zewnętrzna - inni o nim
- Czas i miejsce akcjiAkcja wielowatkowa - dot. problemów ludzi w latach 30.
- Większość wydarzeń w prowincjonalnym miasteczku (nazwa nie podana) - przede wszystkim w kamienicy Kolichowskiej przy ul. Staszica
- Akcja też w domu Zenona i w Boleborzy (majatek zarzadzany przez Ziembiewiczów), Chązabnej (maj. Tczewskich), Wa-wie (wizyta u matki Elżbiety), Paryżu (studia Zenona), na płd Francji (podróż poślubna)
- Granice:Moralna (przekroczyli faceci zdradzajacy żony - Zenon, Walerian, Awaczewicz), społeczna (bariera między gr. społ.), obyczajowa (nie wypada się zenic paniczowi ze sluzaca, mezalians), filozoficzna (jakimi ludźmi jesteśpy naprawdę?), odporności psychicznej (każdy ma wewn. granice, po przekroczeniu której przestaje być soba), psychologiczna (granica poznania, rozumienia siebie, innych, świata, według Zofii jesteśmy tacy jak mysla inni, a nie jak nam sie wydaje )
- Konformizm - skłonność do poddawania się wpływom otoczenia, konwencjom, naciskom itp.
- Bohaterowie:
- Zenon, Elżbieta Biecka, Justyna Bogutówna, Cecylia Kolichowska
- Walerian Ziembiewicz, Joanna Ziembiewiczowa (Żancia, żona Waleriana)
- Czechliński, Tczewscy, Awaczewicz
- Motywy:konformizm, kariera, inteligent, kochanka, żona, matka, kobieta, dziecko, kamienica, dwór, samobójstwo, psa (Fitek)
-
Bruno Shulz
- Drohobycz
- Rodzina żydowska
- prozaik, grafik, krytk literacki
- Zginał w 1942 r. - zastrzelony przez gestapowca
- Utwory:
- Sklepy cynamonowe (34 r.), Sanatorium pod Klepsydra(37 r.), Xięga bałwochwalczaDzieciństwo według niego najważniejszym okresem w życiu
- Poetyka oniryzmu - swobodne operowanie czasem i przestrzenia, zerwanie z prawami fizykalnymi, regułami logicznymi, dotarcie do podświadomości jednostki (wpływ psychoanalizy Freuda)
- Wspomnienia dzieciństwa itp ulegaja deformacji
- Najważniejsze mity w jego twórczości:
- Ojca - biblijne imię - Jakub, władca ptasiego królestwa, niejako cudotwórca, starotestamentowwy Bóg (deniurg), cechy groteskowe
- poczatku-dzieciństwo ludzkości - to co w człeku rozdzielne - dusza i ciało, myśl i uczucie, słowo i rzecz tworzyło harmonijna calosc, jednosc
- Księgi - zw. z tradycja zydowska opartą na Torze w duzej mierze, symbol pierwotnego boskiego ladu, wszelkiej wiedzy
- Kobiety - demoniczna, władcza, symbol erotyzmu, fascynujaca, ale niebezpieczna, np słuzaca Adela dominujaca nad ojcem
- Opozycje - ilustracja złożoności życia i odczuwania
- witalność - senność (bujność przyrody przeciwstawiona małomiasteczkowej nudzie)
- wzniosłość-groteska (ojciec i inne postaci
- prawda(Księga)-fałsz
- Tradycja-nowoczesność (wartości ojca, tradycyjny sklep - zepsucie i tandetność ulicy krokodyli
- Motywy: małe miasteczko, ojciec, matka, służaca, sklep, labirynt, miłość, sen, dzieciństwo, podróż w czasie
- Cechy twórczości: surrealizm, malarskość, oniryzm, baśniowość, fantastyka, ekspresjonizm, egzystencjalizm, język mitów, psychologizm, groteska, autoironia, symbolika erotyczna, językowe efekty barokowe
-
Sklepy cynamonowe
- Cykl opowiadań
- Fantastyczna autobiografia
-
Ignacy Witkiewicz (Witkacy)
- Twórca awangardowy, prekursor teatru absurdu
- Artysta wszechstronny (malarz, teoretyk i krytyk sztuki, teatr, literatura, filozofia)
- Powieści: Pożegnanie jesieni, NienasycenieDramaty: W małym dworku, Kurka wodna, Mątwa, Tumor Mózgowicz, SzewcyZwiazany z Zakopanem - zwal sie Demonem Zakopanego
- Ojciec wybityny malarz - prekursor stylu zakopiańskiego
- Po wybuchu I WŚ w gwardii carskiej
- Samobójstwo 18IX39 r.
- Katastrofizm Witkacego, przyczyny:przeżycia w Rosji podczas rewolucji
- niepokój zwiazany z gwałtownym postępem techniki, automatyzacja, informatyzacja
- Przekonanie, że jednostka przestaje się liczyć, nadchodzi epoka rzadu mas
- Teoria czystej formyŻadnego udawanie reczywist., sensownych zw. przyczynowo-skutowych, uwolnienie bohaterow od prawidel moralnych, fizycznych, groteska, absurd, karykatura
- draznienie widza, prowokowanie wulgrayzmami, erotyka
- konstrukcja elementow oderwanych od spraw polit.-życiowich i treściowych
- To dla zbliżenia do TAJEMNICY ISTNIENIA
- Ta teoria wyrosła z katastrofizmu Witkacego, jego pogladow filozoficznych, krytyki teatru realistycznego
-
Szewcy
- Prowokacja i eksperyment na płaszcz. formy dzieła
- Udziwniona wizja sceniczna - ele. realistyczne (warsztat szewski, więzienie) polaczone z odrealnionymi (warsztat jakby w wysokich gorach,a odglosy jakby ulicy, dzwieki niejednoznaczne)
- Bohaterzy przedst. w sposób groteskowy, dziwne nazwiska, wyglad, sposob mowienia
- Czasem mowia jak filozofowie, operuja skomplikowanymi pojeciami i jez. obcymi, maja swiadomosc, ze sa bohaterami sztuki
- Przypominaja marionetki, maja zdeformowana psychike
- Język: Mieszanina gwary, stylu naukowego, dziwacznych przekleństw-neologizmów, słowotok
- Brak akcji w tradycyjnym znaczeniu , zaburzenie ciagu wydarzen przyczynowo skutkowego, absurd, nieprawdopodobienstwo (klatka spadajaca na ksiezna, chłopi z Wesela)
- ProblematykaAkcja skupiona wokół kolejnych przewrotów polit. - obalanie starych, powstawanie nowych formacji ustrojowych
- I przewrót - prokurator Scurvy z pomoca Dziarskich Chłopców; rzady dyktatorskie; szewcy do wiezienia- przymusowe bezrobocie
- II przewrót - komunistyczny, po buncie szewców; obejmuja wladze, odwracaja sie role w pozycji społ.; Szewcy chodza w pizamach - dowod wys. pozycji; prokurator psem na lancuchu; Czeladnicy odchodza od dawnych idealow >zabicie Sajetana
- III przewrót - zapowidze w zakoczeniu - gwaltowna, krwawa rewolucja > szewcy sraca wladze, wkracza hiper-robociarz - rprezentant tajnego rzadu ONYCH. Automatyzacja społ., duchowe potrzeby człowieka redukowane do minimum, powszechna uniformizacja, zanik kultury, bytowanie sytych zwierzat
- Kontekst rewolucji:Nie-Boska komedia, Przedwiośnie
- Teatr absurdu, groteski:Gombrowicz
- Wniosek:Nie ma idealnego ustroju. Kolejne przewroty to odwrócenie układu sił, ale kazdy rzadzacy ulega fascynacji władza, staje sie egoista, władza deprawujeWniosek II:jeśli zostanie zniszczone indywidualizm i wrazliwosc jednostki, jej potrzeby duchowe itp > człowiek zostanie sprowadzony do roli cz. zamiennej w mechanizmie społecznym > zanik kultury, odczuć metafizycznych > zagłada ludzkości (wizja katastroficzna)
-
Witold Gombrowicz
- Urodzony w Małoszycach, środowisko ziemiańskie
- Student prawa, filozofii, ekonomii
- Przed wojna wyjechal do Argentyny i juz nie powrocil do PL
- Twórczość:Debiut - Pamiętnik z okresu dojrzewania (zbiór opowiadań)
- najważniejsze powieści - Ferdydurke, Trans-Atlantyk, Biografia
- Dramaty: Iwona księżniczka Burgunda, Ślub
-
Ferdydurke
- Nowatorstwo:Zerwanie z koncepcja realistyczna (realizm- mimesis, zas. prawdopodobieństwa, ciag przyczynowo-skutkowy,panoramiczność, poetyka detalu)
- Groteska (deformacja, odstepstwo od normy, wyd. nieprawdopodobne, brak logicznego zw. przyczynowo-skutkowego, zderzenie heterogenicznych elementów - tragizm z komizmem itp)
- Elementy absurdu - (30letni Józio w skzole)
- Zabiegi parodystyczne - lekcja pl, zachowanie Hurleckich- parodia wielkopańskiego stylu ziemiaństwa
- Zerwanie z tradycyjna kompozycja
- Gry językowe: rymowanki, wyliczenia, laczenie stylów wys. i niskiego, przedrzeznianie czyichs wypowiedzi, zmiany szyku zdania, intelektualnosc, specyficzne pojecia, nawiazania do innych dziel
- Symbolika:pupa-zdziecinnienie, łydka- nowoczesność, zdrowie, spryt, energia; upupić-narzucić rolę dziecka; gęba - rola społeczna, streotyp o człowieku
- Koncepcja formyForma- all schematy, konwencje, która jednostka przyjmuje jako wzór zachowania
- Człowiek nigdy nie może być naprawde wolny, autentyczny, prawdziwym soba
- Człowiek jest nieustannie "stwarzany" przez innych
- Przed geba nie ma ucieczki > tylko w inna forme mozna przejsc
- Nie bedac soba stajemy sie niewolnikami formy
- Rozpadanie mitów:
- Szkoła - nie miejsce rozwoju umysłów i wychowania - zły sposób nauczania, zakaz myślenia samodzielnego, nie rozwijaja zainteresowan
- Dom mieszczański - wcale nie jest naprawde symbolem nowoczesnosci, tolerancji, swobody obczyajow, podziwu dla futuryzmu - Młodziakowie nie reagowali postępowo na "próby" Józia
- Szlachecki dworek - Na przykładzie dworku wujostwa Hurleckich - rupieciarnia gotowych wzorców (obyczaje, gesty, stroje itp), ludzie to bezmyślne kukły
- Świat martwy, skostniały, taki sam w każdym dworku
-
-
Cudzoziemka
- Przyczyna powstania: depresja Kuncewiczowej na śmierc matki - skrzypaczki - pomoc w uwolnieniu sie od poczucia pustki
- Róża Żabczyńska literackim portretem matki, relacje Róży z córka - Marta - artystyczne przetworzenie zwiazku jaki laczyl pisarke z matka
- Czas i miejsce akcji:Właściwa akcja - Wa-wa, 1 października, ostatni dzień życia 65letniej Róży
- Róża przychodzi do Marty i spotyka tam bliskich - zaskakujaco lagodna i nie wredna jest
- Specyfika narracji:Dwa elementy - czas teraźn. i pamięć, historia Róży, która odtwarzana jest przez wspomnienia wywolywane jakims gestem, rzecz itp.
- Narracja 3osobowa, ale świat ukazuje jej pkt widzenia - narracja personalnaRóża:samotna, wiecznie niezadowolona z życia, różny stos. do Boga, kocha muzyka, apodyktyczna, egoistyczna
- Kompozycja:
- Przypomina powieść ta seans psychoanalityczny. Wspomnienia bohaterki maja wymiar terapeutyczny - uświadamia sobie dlaczego jest nieszczęśliwa zawsze
- Przełomowym momentem wizyty u dr. Gerhardta w Królewcu - uwolnienie od poczucia krzywdy, jakie nosila w sobie z powodu zdrady przez ukochanego Michała
- Ważny cytat z Ich grolle nicht Schumana
- Cudzoziemskośćobcokrajowiec
- Ktoś obcy, niezrozumiany
- Artysta
- Była cudzoziemka:
- z własnej woli - bo starala sie zachowac dystans wobec świata - ochrona przed zranieniem, podkreślała swa niezaleznosc, indywidualizm, dominacja nad otoczeniem - kontrola innych, przewaga
- Z konieczności - ludzie odbierali ja jako obca, wielosc miejsc, w ktorych przebywala faktycznie czynila ja w wielu miejscach obca
- Muzyka dla Róży:Ucieczka przed światem, schronienie, sfera szczególna a wstep do niej dla wybranych, jedna ojczyzna, sposób komunikacji ze światem i wyrazenia własnego "ja"
-
-
Mistrz i Małgorzata
- Trzy plany, różne, ale nie ma sie wrazenie niespojnosci - to zderzenie prowadzi do uniwersalizacji znaczen - te same problemy w kazdej czasoprzestrzeni:
- Mistyczny - lata 30., Moskwa
- Fantastyczny - przybicie sztańskiej druzyny i różne te wypadki
- Religijny/mityczny - przywołanie opowieści o Chrystusie, Piłacie, Judaszu
- Problematyka:Walka dobra ze złem, prawdy z kłamstwem; Potrzeba wolnosci odczuwana najbardziej, gdy jej brak; problem wiernosci samemu sobie; miłość o charakterze magicznym; problem wolnej woli i przeznaczenia; miłosierdzia i przebaczenia
- Uniwersalny prawdy:Prawda zawsze zwycięża; Tchórzostwo - 1 z najgorszych ułomności; W imie prawdziwej miłości można wszystko zrobić; rękopisy nie płona, artysta tworzy dzieło nieśmiertelne
- Losem człeka kieruje przeznaczenie; nawet diabełk, który chce czynić zło, ostatecznie służy dobru
- Świat przedstawiony:ateizacja, donosicielstwo, prowokacje; zakłamanie, propaganda; szpiegostwo i inwigilacja; terror; Biurokracja doporowadzona do absurdu; korupcja; brak towarów, problemy z mieszkaniem; podział społeczeństwa
- Życie literackie zinstytucjonalizowane - to nie sprzyjalo powstawaniu dzień wybitnych
- Satan w Moskwie:
- Obnażenie zła rzeczywist. moskiewskiej, glupoty, absurdow itp.
- Karanie zlych ludzi
- Tak wiec obrońcy, rzecznicy wartosci pozytywnych - troche jak słowa z Fausta
- Prawda i i doro w ostatecznym rozrachunku musza zwycieżyć ( Woland: Wszystko będzie jak należy)Watek mityczny:W porownaniu z Biblia - konfrontacja bohaterów pozbawiona świętości, patosu
- Spotkanie dwóch ludzi o różnych sys. wartości
- Jeszua - filozof, nie bardzo ogarnia, ale jest miłosierny, inaczej niż Jezus głosi, że wszyscy sa dobrzy
- Piłat - prokurator, tchórz, żałuje osadzenia dobrego człowieka
|
|
